حدیث ثقلین

حدیث ثقلین

انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی: کتاب الله فیه‌الهدی والنور حبل ممدود من السماء الی الارض وعترتی اهل بیتی وان اللطیف الخبیر قد اخبرنی‌انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض وانظروا کیف تخلفونی فیهما

«من در میان شما دو امانت نفیس و گرانبها می‌گذارم یکی کتاب خدا قرآن و دیگری عترت و اهل بیت خودم. مادام که شما به این دو دست بیازند هرگز گمراه نخواهید شد و این دو یادگار من هیچ گاه از هم جدا نمی‌شوند.»

همچنین ام سلمه از پیامبر اسلام حدیثی با همان مضمون حدیث ثقلین نقل می‌کند که وی گفت: «علی با قرآن است و قرآن با علی است، آنها از هم جدا نمی‌شوند تا اینکه در حوض بر من وارد شوند

میر حامد حسین نام این اشخاص را آورده‌است. همچنین صحّت حدیث ثقلین توسط رساله‌ای که «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» در مصر در چند سال پیش در مورد این حدیث چاپ کرد به اثبات رسیده‌است

حدیث ثقلین از موارد اختلاف اهل تسنن و تشیع است. 

این حدیث شریف، به «حدیث ثَقَلیْن» مشهور است. واژه ثَقَلَیْن تثنیه «ثَقَل» است، و کلمه ثَقَل در لغت به معناى متاعى است که مسافر با خود حمل مى کند.البتّه عدّه اى از محدّثان و لغویان، این کلمه را «ثِقْلَیْن» - یعنى به کسر ثاء و سکون قاف - قرائت کرده اند، که در این صورت تثنیه «ثِقْل» خواهد بود، و ثِقْل در لغت به معناى بار سنگین و گنج آمده است

 

اساس هدایت اسلام تعلیماتی است که دین اسلام برای انسان آورده است تا صراط مستقیم را به او شناسانده و او را به پیمودن آن موفق سازد. این تعلیمات در دو رکن پیوسته به هم گرد آمده است:
قرآن و حدیث. دو رکنی که طلب هدایت از هر یک از آن دو، بدون رجوع به دیگری امکان پذیر نیست.
تصور این که با قرآن کریم بدون مراجعه به عترت و احادیث و تعالیم آن، می توان به «هدایت فعلیه» رسید، درست نیست و برخلاف خود قرآن کریم و وصیت های مکرر و موکد پیامبر اکرم (ص) است، چنان که تعلیمات عترت نیز بدون عرضه تعلیمات آنان بر قران کریم درست نیست و برخلاف تعلیمات خود عترت است، بلکه دو صورت یاد شده اصلا تمسک (چنگ ز دن و پیروی کردن) نیست، نه تمسک به قرآن و نه تمسک به عترت .
این موضوع بسیار مهم، در حدیث نبوی مسلم الصدور؛ یعنی «حدیث ثقلین» به روشنی تبیین شده است.

«انی تارک فیکم الثقلین ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی – احدهما اعظم من الاخر کتاب الله حبلٌ ممدود من السماء الی الارض، و عترتی اهل بیتی، و لن یفترقا حتی یردوا علی الحوض فانظروا کیف تخلفونی فیهما.»
من در بین شما دو چیز گرانقدر را می گذارم که تا وقتی به آن دو تمسک جویید، بعد از من گمراه نمی شوید یکی از آن دو از دیگری بزرگتر است : کتاب خدا که طناب کشیده شده از آسمان به زمین است و عترت من خاندان من و از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض بر من وارد شوند. پس بنگرید که در نبود من (به جای من) چگونه با آنان رفتار می کنید.

«حدیث ثقلین» از پرآوازه ترین احادیث گنجینه های حدیث مسلمان است و بزرگان مذاهب اسلامی در کتاب هایشان، اعم از صحاح و سنن و مسائید و تفاسیر و سیره ها و تواریخ و لغت و غیر این ها، از این حدیث یاد کرده اند. شیعیان این حدیث صحیح و متواتر را یکی از دلائل امامت و وصایت بلافصل حضرت امیرالمومنین (ع) می دانند و آن را به هشتاد و دو طرق، با عباراتی متفاوت از پیامبر اکرم (ص) روایت کرده اند. اهل سنت نیز این حدیث را بهتر دانسته و آن را از ده ها طریق و از بیست و اندی صحابه پیامبر (ص) روایت کرده اند. از آن جمله می توان به این احادیث اشاره کنیم:
ـ امام احمد حنبل، از طریق ابی سعید خدری از رسول خدا (ص) نقل می کند که فرمود:
انی تارک فیکم الثقلین احد هما اکبر من الاخر، کتاب الله حبل ممدود من السماء الی الارض و عترتی اهل بیتی و انهما لن یفترقا حتی یرد علی الحوض ـ حاکم نیشابوری نیز از طریق زید بن ارقم از رسول خدا (ص) نقل می کند:
انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و اهل بیتی و انهما لن یفترقا حتی یرد اعلی الحوض
ـ ترفدی در سنن خود از طریق زیدبن ارقم نقل می کند که رسول خدا (ص) فرمود:
انی تارک فیکم ما ان تمسکتم به لن تضلوا ابعدی، احدهما اعظم من الآخر، کتاب الله جمل ممدود من السماء الی الارض و عترتی اصل بیتی. و لن یتفرتا حتی یردا علی الحوض فانظرو ا کیف تخلفونی فیما.
ـ عبدا الملک خرگوشی در کتاب خود به نام «شرف النبوه» نقل کرده است:
انی تارک فیکم الثقلین: کتاب الله و عترتی. فإن تمسکتم بهما لن تضلوا من بعدی همچنین کسانی مانند خطیب تبریزی، شمس الدین سخاوی شافعی، عامر بن لیلی الغفاری. محب الدین طبری و … نیز این حدیث را نقل کرده اند.
در این راستا می توان درس هایی را از حدیث ثقلین آموخت و بر دلالت این حدیث بر امامت اهل البیت ـ علیه السلام ـ متذکر شد:
1ـ از حدیث وجوب پیروی فهمیده می شود.
2ـ پیروی از اهل البیت (ع) بر امت واجب است.
3ـ پیروی از اهل البیت (ع) همچون پیروی از قران است
4ـ لفظ «ثقلین» دلیل بر وجوب پیروی است.
5ـ امر به اعتصام دلیل بر وجوب پیروی است.
6ـ لفظ«اخذ»در حدیث دلیل بر وجوب پیروی است.
7ـ جدا نشدن قرآن و عترت از یکدیگر، دلیل بر وجوب پیروی است.
8ـ قرآن و اهل البیت (ع) توام و با یکدیگر می باشند.
9ـ دلالت حدیث بر عصمت امامان از اهل البیت (ع)
10ـ دلالت حدیث بر اعلمیت و افضلیت اهل البیت (ع) و سایر موارد …

پس از اینکه بر روایت بزرگان علم حدیث نسبت به حدیث ثقلین آگاه شدیم، به ناچار می بایست بر گفتار بعضی از متعصبین گذشته اهل سنت در ایراد و اشکال بر این حدیث متذکر شویم و به بیان سستی و بی اعتباری سخن آنان پرداخت که به دلیل گستردگی بحث و لزوم پاسخگویی به تک تک تعارضات می بایست به کتاب کبیر «عبقات الانوار» تألیف علامه «میرحامد حسین نیشابوری هندی» رجوع کرد.

حدیث ثقلین بر هر مسلمانی محبت قطعی است. پیام پیامبر اکرم (ص) در این حدیث این است : «من در میان شما امت، دو یادگار گرانقدار باقی می گذارم که تا هنگامی که به آن دو تمسک جویید، گمراه نخواهید شد. یکی کتاب خدا (قرآن) و دیگری عترت من.»

حدیث ثقلین همانگونه که دلالت می کند بر امامت دوازده امام از اهل البیت (ع) و امامت و خلافت بلافصل علی (ع) بعد از رسول خدا (ص) همچنین دلالت می کند بر وجود امام دوازدهم حجه الله المنتظر و بقای وجود شریف آن حضرت ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ زیرا این حدیث دلالت می-کند بر عدم جدایی کتاب و عترت تا روز قیامت و تا لحظه ورود بر حوض ـ پس همانگونه که قرآن مجید تا روز قیامت باقی است، همچنین واجب است که کسی از اهل البیت وجود داشته باشد که شایسته برای تمسک و و اقتدا به او باشد و امام زمان خود باشد و حجت وقت از عترت طاهره تا روز قیامت.

برگرفته از کتاب: خلاصه عبقات الانوار حدیث ثقلین تالیف: میرحامد حسین هندی
ترجمه دکتر سید حسن افتخارزاده. 

منابع حدیث ثقلین

در بسیاری از کتاب‌های شیعی و سنی به این حدیث اشاره شده‌است. برخی از منابع اهل تسنن که حدیث ثقلین در آن آورده شده عبارتند از:

• صحیح ترمذی، ج ۵، ص ۶۶۳-۶۶۲، ۳۲۸ به نقل از بیش از ۳۰ نفر از اصحاب
• مستدرک حاکم، فصل «فضیلت اصحاب»، ج ۳، ص ۱۰۹، ۱۱۰، ۱۴۸، ۵۳۳، حاکم نوشته که این حدیث صحیح می‌باشد بر اساس نظر شیخین (بخاری و مسلم)
• سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۴۳۲
• مسند احمد بن حنبل، ج ۳، ص ۱۴، ۱۷، ۲۶، ۵۹، ج ۴، ص ۳۶۶، ۳۷۲-۳۷۰
• فضایل صحابه، احمد بن حنبل، ج ۲، ص ۵۸۵، حدیث ۹۹۰
• خصایص نسایی، ص ۲۱، ۳۰
• صواعق المحرقه، ابن حجر هیثمی، فصل ۱۱، بخش ۱، ص ۲۳۰
• کبیر طبرانی، ج ۳، ص ۶۳-۶۲، ۱۳۷
• کنزالعمال، متقی هندی، فصل اعتصام به حبل ا…ه ج ۱، ص ۴۴
• تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۱۱۳، زیر تفسیر آیه ۴۲:۲۳
• طبقات الکبری، ابن سعد، ج ۲، ص ۱۹۴، چاپ لبنان
• الجمیع الصغیر، سیوطی، ج ۱، ص ۳۵۳ و نیز در جلد ۲
• مجمع الزوائد، هیثمی، ج ۹، ص ۱۶۳
• فاتح الکبیر، بنهانی، ج ۱، ص ۴۵۱.
• جامع الاصول، ابن اثیر، ج ۱، ص ۱۸۷
• تاریخ ابن عساکر، ج ۵، ص ۴۳۶
• درالمنثور، حافظ سیوطی، ج ۲، ص ۶۰
• ینابیع المودة، قندوزی حنفی، ص ۳۸، ۱۸۳

مدراک حدیث ثقلین در کتب اهل سنت

1-صحیح مسلم ج7/ص122-باب فضائل علی

2-صحیح ابی داوود

3-سنن ترمزی ج2/ص307وج5/ص328

4-خصائص نسائی/ص30

5-مسند امام حنبل ج3/ص14و17،ج4/ص26و59،ج5/ص182و189

6-مستدرک حاکم ج3/ص109و148

7-حلیه الاولیاء ابونعیم اصفهانی ج1/ص355

8-تذکره سبط ابن جوزی/ص182

9-عقدالفرید ابن عبدربه ج2/ص158و346

10-ینابیع الموده سلیمان بلخی حنفی/ باب4/ص18،25،29،30،31،32،34،95،115،230

11-موده القربی همدانی ،موده دوم

12-شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج6/ص130

13-فصول المهمه نورالدین بن صباح مالکی /ص25

14-فرائدالسمطین حموینی

15-تفسیر کشف البیان ثعلبی

16-مناقب ابن مغازی

17- بیان صحت خطبه غدیر خم محمد بن یوسف گنجی ،باب اول

18- کفایه الطالب محود بن یوسف گنجی شافعی باب 62/ص130

19-طبقات محمد بن سعد کاتب ج4/ص8

20-تفسیر فخر رازی ج3/ص18 ضمن بیان آیه اعتصام

21-تفسیر ابن کثیر ج4/ص 113ضمن تفسیر آیه موده

22- صواعق ابن حجر /ص75و87و90و99و136و135باب وصیه النبی(ص)